Гьюрметли дин къардашларым ва къызардашларым! Бугюн борч булан байлавлу бир-нече масъалаланы баян этмеге сюемен. Бу гюнлерде кёплер бар борчгъа акъча да алып, шону къайтармай юрюйгенлер, бирлерини гьатта къайтармагъа хыялы да болмай. Бирлерини борчларын ата-анасы тёлейлер, башгъаланыкин къатынлары тёлейлер. Бирлери буса, борчун къайтармагъан кюйде оьлюп гетелер. Борч булан ойнама яраймы?! Шо гьакъда энни айтарбыз, Аллагь буюрса.
Биринчилей, борчгъа бермек булан Аллагьны янындан адам нечик зувап алагъанны айтайыкъ. Аллагьу таала Къуръанда булай айта (маънасы): «Сиз яхшы ишлерде ва Аллагьдан къоркъмакълыкъгъа элтеген ишлерде бир-биригизге кёмекчи болугъуз ва амма гюнагь ишлерде ва душманлыкъгъа элтеген ишлерде кёмекчи болмагъыз». Аллагь бизге бирёв-бирёвге кёмек этигиз деп буюра, Аллагьны буйругъун этеген гиши Аллагьны разилигин ала.
Пайхаммарыбызны ﷺ гьадисинде булай айтыла: «Садагъа береген гиши он зувап ала, борчгъа береген гиши буса он сегиз зувап ала» (Табарани). Башгъа гьадисде буса булай деп бар: «Борчгъа берген гиши гьар гюнюне садагъаны зувабын ала» (Гьаким). Борчгъа бермек булан адам шулай зуваплар ала.
Биз борчгъа алагъан заманда, шо борчну заманында къайтармагъа къаражакъбыз, деп юрегибизде негет этмеге герекбиз,. Шолай этсек, Аллагь да бизге кёмек этежек. Пайхаммарыбыз ﷺ булай айтгъан: «Ким адамлардан борч алса, шону алагъанда негети де болса, заманында къайтармагъа ва шону къайтарып болмай оьлюп гетсе, Аллагь шону есине Оьзю къайтаражакъ. Амма борчну алагъанда къайтарма негети болмаса, Аллагь шону бузар» (Бухари). Ва ахыратда Аллагь огъар айтма да айтажакъ: «Мени къулумну гьагъын Мен къайтармас деп тура эдингми?» Шо заман борчлу адамны яхшы амалларын бугъар бережек, яхшы амаллары болмаса, ону яман амалларын бугъар бережек» (Табарани).
Гёремисиз, къардашларым, борчун къайтармагъанлагъа Аллагьу таала Къыяматгюн нечик адилли гьукму эте. О саялы борчдан тез къутулмагъа къаст этмеге герекбиз.
Саламат деген асгьаба айта: «Бир керен Пайхаммар ﷺ булан олтуруп турагъанда, жаназа намаз къылмагъа бизин яныбызгъа бир оьлюню алып гелди. О заман Пайхаммарыбыз ﷺ: «Муну борчу бармы?» – деп сорады. «Ёкъ» – деген заманда, Пайхаммарыбыз ﷺ, асгьабалар да булан бугъар жаназа намаз къылды. Сонг бираздан жаназа намаз къылмагъа бирдагъы оьлюню алып гелди. Пайхаммарыбыз ﷺдагъы да: «Муну борчу бармы?» – деп сорады. «Бар», – дегенде: «Шо борчун къайтармагъа бир зат да къойгъанмы?» – деп сорагъан. «Уьч алтын акъча къойгъан», – дегенде, Пайхаммарыбыз ﷺ туруп бугъар да жаназа къылды. Бираздан жаназа къылмагъа уьчюнчю оьлюню алып гелди. Пайхаммарыбыз ﷺ: «Борчу бармы?» – деп бу гезик де сорады. «Бар», – дегенде: «Бир зат да къойдуму шону къайтармагъа?», «Къоймагъан», – дегенде: «Буса сиз оьзюгюз къылыгъыз жаназа намаз», – деп айтып, оьзю буса огъар жаназа намаз къылмады» (Агьмад, Бухари, Насаи).
Къарагъыз къардашларым! Гьакъылы бар адам бу хабардан кёп затны англар. Тек Пайхаммарыбыз ﷺ Ислам дин янгы гелгенде борчу бар адамгъа жаназа къылмагъан буса да, сонг къылагъан болгъан.
Жундубну уланы Самурат деген асгьаба айта: «Бир керен Пайхаммарыбыз ﷺ бизге де багъып: «Сизин арагъызда шулай бир тухумдан адам бармы?» – деп сорады. Бирёв де жавап бермеди. Сонг Пайхаммарыбыз ﷺ бирдагъы керен: «Сизин арагъызда шулай тухумдан адам бармы?» – деп сорады. Тек экинчи керен де бирёв де жавап бермеди. Уьчюнчю керен сорагъан заманда, бир адам туруп: «Гьей Аллагьны Элчиси ﷺ менмен шо тухумдан», – деп айтды. Сонг бугъар айып этип, Пайхаммарыбыз ﷺ булай айтгъан: «Биринчи ва экинчи керен сорагъанда жавап бермеге не зат четим этди сагъа? Мен чи сизин яхшылыкъ булан тюгюл эсе эсгермеймен. Сизин ёлдашыгъыз борчу бар саялы, женнетни къапусуну алдында токътагъан, шону билдирме сюе эдим сизге. Шону борчун къайтарыгъыз». (Абу Давуд).
Гёремисиз къардашларым, борчу саялы женнетге гирмеген. Пайхаммарыбыз ﷺ шону билдирген. Биз бусурман болгъан сонг, Аллагьгъа да, Къыямат гюнге де инангъан сонг, борчу бар туруп парахат яшап боларбызмы? Аллагьны ёлунда оьлген шагьитни де гьатта борчу гечилмей. Пайхаммарыбыз ﷺ булай айтгъан: «Шагьитни борчдан къайры бары да гюнагьлары гечиледир» (Агьмад, Муслим). О саялы борчдан тез къутулмагъа герек. Борчу бар адамны садагъасын да Аллагь къабул этмей. Пайхаммарыбыз ﷺ: «Агьлюсюню гьажаты бар туруп яда борчу бар туруп, этген садагъа къабул болмас», – деп айтгъан (Бухари). Мисал учун биревню борчу бар, ва шону къайтарагъан заманы гелди, шо адамны не садагъа этмеге, не къурманлыкъ, яда гьакъакъ соймагъа, яда гьажгъа бармагъа ихтияры ёкъ. Инг башлап ол адам шо борчун къайтармагъа тийишли. Амма борчун къайтарагъан заман гелмеген буса, ва шо заман гелгенде къайтарып болажакъ буса, шолай заман къурманлыкъ, гьакъакъ соймагъа да ярай.
Къарагъыз Пайхаммарыбызны ﷺ асгьабасы Алиге: «Сен биревден де къоркъамысан?» – деп сорагъан заманда, ол: «Борчуну къайтарма герек адамдан къоркъаман», – деп айтгъан. Игитлени игити Али къоркъа болгъан! Биз неге къоркъмайбыз, неге тюгюл де шону гюнагьын англамайбыз, яда англамайгъан болабыз. Нечик ажайып амаллы адамлар барны бу гюнлерде биз барыбыз да гёребиз, эшитебиз. Шолайлар бир-бирин къыйнай, инжите, борчун къайтармай, ювукъ ювукъдан, къардаш къардашдан айрыла, борч саялы татувсузлукълар бола. Эс тапмагъа заман гелген, геч болгъунча борчларыбызны къайтарайыкъ, къардашларым.
Пайхаммарыбыз ﷺ булай дуа эте болгъан: «Аллагьумма инни аъузу бика миналь куфри вад дайни» («Гьей Аллагьым, мен Сени булан сакъланаман капирликден де, борчдан да»). Бирев: «Гьей Аллагьны Элчиси ﷺ, капирликни борч булан тенг этемисен?», – деп сорагъан болгъан. Пайхаммарыбыз ﷺ: «Этемен», – деген (Насаи, Гьаким). Ончакъы сыйлы Пайхаммарыбыз ﷺ оьзюн капирликден ва борчдан сакъласын, деп Аллагьдан тилей болгъан. Бизге де тийишли тюгюлмю, Аллагьдан шолай тилемеге? Шолай тилесек, борчларыбыздан къутулмагъа Аллагь бизге кёмек этежек.
Бир гиши Пайхаммарыбызгъа ﷺ гелип: «Васият эт», – деп тилеген болгъан. Бугъар Пайхаммарыбыз ﷺ оьзюню ичинде дюньяны да, ахыратны да яхшылыгъы бар гиччирек васият этген. Бугъар: «Сен гюнагьланы аз эт, оьлюм сагъа енгил болар, борчну да аз эт, оьзден кюйде, парахат кюйде яшарсан», – деп айтгъан (Байгьакъи). Гюнагьланы аз эт дегенде, гюнагь этмеге ярай, аз эте бусанг деген маъна тюгюл, муну маънасы, бажарыла туруп гюнагь этме, этип къойсанг да, тез гьёкюнюп товба эт деген маъна.
Къардашларым, борчгъа алагъанлар бары да бир йимик де болмайлар. Бирлери гертиден де борчун къайтарып болмайгъан гьалгъа тюшелер. Гьали шу ерде шо борчну гечип къоймакъны гьакъында бираз айтайым. Неге тюгюл де бизин арабызда кёплер бар борчун гечип къоягъан. Шолар Аллагь янындан нечик зувап да, даража да алагъанны гьакъында айтайым. Пайхаммарыбыз ﷺ булай айтгъан: «Ким Къыямат гюнню къыйынлыкъларындан Аллагь оьзюн къутгъаргъанны сюе буса, къыйынлыкъгъа тюшген адамгъа кёмек этсин яда оьзюне борчлу адамны гечсин», – деген (Муслим). Дагъы да Пайхаммарыбыз ﷺ: «Адамлагъа борчгъа береген бир адам болгъан. Сонг шо борчну къайтарагъан заманы гелгенде, бу оьзюню къуллукъчусун шо борчну алмагъа артындан йиберегенде, огъар булай деп буюргъан болгъан: «Эгер де сен баргъанда, шо адам борчун къайтарып болмай буса, сен шо адамны къоярсан, мен шондан гечемен. Аллагь да бизин гечер бугъай, биз де гечсек». Борчну еси шулай айта болгъан. Бу адам оьлюп, Аллагьгъа ёлукъгъанда, Аллагь да муну гечген», – деп хабарлагъан (Бухари, Муслим).
Аллагь учун, деп айтып, борчун къайтарып болмайгъан адамдан енгил этейим деп шулай гечсе, Аллагь да шону гечежек.
Дагъы да Пайхаммарыбыз ﷺ булай айтгъан: «Ким борчлу адамгъа заман берсе яда борчун гечип къойса, Аллагьу таала шо адамны дагъы салкъынлыкъ ёкъ гюн Аршны салкъынлыгъына салар» (Агьмад, Муслим, Тирмизи).
Гьюрметли дин къардашларым ва къызардашларым! Шунда Пайхаммарыбызны ﷺ эсгерилген сёзлерине яхшы кюйде тергев берейиклер, неге тюгюл де борч яман зат. Борчлар булан Аллагьгъа ёлукъгъанча шолардан къутулмагъа шу дюньяда къаст этейик. Аллагь барыбызгъа да динибизни тюз кюйде юрютмеге кёмек этсин. Амин.
Арсланали гьажи Моллаев,
Яхсай юртну имамы
