Сен билип къой, оьктемлик – о адамны къылыкъ-хасиятыны бир аламаты ва ругьуну белгиси болуп токътай. Шо адам оьзгелерден артыкъ экенине инанывдур. Оьктемлик – о адамгъа гьакълыкъны гьис этмеге пуршав этеген аврувдур.
Оьзюне абур этивню гёзлев, берилеген насигьатланы инкар этив, ачувлу сёйлев, бирев береген таклифлеге жавап гьисапда къазапланыв ва башгъа адамланы тёбен гёрюв оьктемликни гёрюнеген белгилери болуп токътай.
Оьктемликден адамны оьзюню оьр тутув, гюллев, ачув йимик хасиятлары да тувулуна.
Сен билип къой, шайтанны талигьи оьктемлик яман кюйде таъсир этегенин исбатлай. Оьктемлик шайтангъа: «Мен Адамдан тизивмен!» – деп айтдыргъан. Шо инг башлап Яратгъаныбызны буйрукъларына бакъгъан якъда оьзюн оьр тутувгъа, сонггъа таба шайтанны даимликге налат беривге элтген.
Сен билип къой, оьзюн оьр тутагъан адам ол камилмен ва оьзгелерден артыкъман деп ойлаша.
Оьктемликни етти тюрлю себеби бар
Шоланы биринчиси – билим. Алим адам оьзюн билимлер булан безендирилген, камиллешдирилген йимик гьис этмеге, башгъаланы да оьзюнден тёбен гёрмеге бола. Шолай адамда гьавлия къылыкъланы белгилери гьис этиле. Билимлер кёкден тёгюлеген таза сюзюк сувгъа ошай. Олар адамгъа тувумдан берилген хасиятланы беклешдире. Эгер сув агъулу оьсюмлюкге тамса, шо оьсюмлюк бирден-бир агъулу бола. Эгер татли оьсюмлюкге тамса, бирден-бир татли болур.
Экинчиси – шо сужда къылыв. Сужда къылагъан адам оьзюню гьаракаты башгъалардан оьзюн яхшы эте деп ойлашып къоймагъа бола.
Башгъа себеплер де – олар адам чыкъгъан тухум, къайсы буса бир тармакъда биринчи болмакъ, гьакимлик, байлыкъ, аривлюк.
Сен билип къой, оьктемлик эки тюрлю къайдада сав этиле. Шоланы биринчиси – умуми къайда, бириси де – оьктемлик булан авруйгъан адамны оьзтёрече хасиятларын гьисапгъа алып сав этив къайда. Умуми кюйде сав теорияны да сынавну да къуршай. Теорияны къоллап сав этив – оьктемлик янгыз Яратгъаныбыз Аллагьгъа хас болмагъа тюшегенине тюшюнмек бола. Шолай да, оьлюмню, байлыгъы да аривлюгю де къалмагъан заманда адам хуртлагъа ем болуп къалажагъы гьакъда ойлашыв.
Сынавну къоллап аврувдан сав этив – шо тувулунгъан гьар не гьалгъа да чыдамлы болув. Оьзюн шолай тутмакъ учун адамгъа Аллагьны Элчисинден ﷺ уьлгю алмагъа тюше. Пайхаммар ﷺ гьайванлагъа оьзю багъа болгъан, уьюн де оьзю жыйышдыргъан. Къуллары булан бир тепсиден ашагъан. Базаргъа тарыкъ-герекни алмакъ учун оьзю баргъан. Ол ярлыны да, байны да, акъны да, къараны да айырмагъан. Ол чомарт, рагьмулу ва башгъаны къыйынын оьзюнюкю йимик къабул этип яшагъан.
Адамны оьзтёрече хасиятларын гьисапгъа алып аврувдан сав этивню гьакъында айтгъанда, оьрде эсгерилген байлыкъ, аривлюк яда оьзгелери оьктемликни себеплери не саялы болгъанын ахтармагъа тюше.
Биз оьзюбюз къаравул этилеген бегилген эшиклери булангъы бир къаланы алдында гёз алгъа гелтирейик. Шо къалада кёп уллу хазна сакълана, тек къолугъузда шону ачагъан ачгъыч ёкъгъа гёре сиз бир зат да этмеге болмайсыз.
Хазнаны сакълавчусу эшикни ачып шондагъы байлыкъланы алмакъ учун сизге ачгъычны бере. Сиз шону оьзюгюз этген иш гьисаплайсыз, неге тюгюлэшикни оьзюгюз ачгъансыз. Ачгъычны берген адамгъа лайыкълы кюйде янашмагъа тюшмейми дагъы?
Сен бил, хохайлыкъ – оьзюню яшавундагъы бары да яхшылыкълар Яратгъаныбыз Аллагьны шабагьаты экенине адамны инкар этивю гьисаплана. Хохайлыкъ – о аврув, ону себеби буса – авамлыкъ. Герти гьакъ билимлер шоаврувну сав этмеге болагъан дарман гьисаплана.
(Имам Ал-Къазалини китапларына гёре).
Абдулла Муслимов
