Лайлату-ль-Къадрдин гьакъиндай Аллагь-Таалади «альКъадр» лугьудай кьилдин са сура ракъурнава (мана): «За Къуръан ЛайлатульКъадрдин йифиз ракъурнава». А йифен зурбавал къалурун патал Аллагьди Пай-гъамбардихъ ﷺ элкъвена икI лугьузва: «Лайлату-льКъадрдин фазилатлувал ваз чизвач». Ахпа АллагьТаалади адан фазилатлувилиз Вичи баян гузва: «А йифиз авур ибадат чпик ЛайлатульКъадр квачир агъзур вацра авурдалай хъсан я. А йифиз цаварилай чпин кьиле Жабраил малаик аваз, хийир ва берекат гваз малаикар чилел эвичIзава. Ибур вири Аллагьдин ихтиярдалди жезвай крар я. Ам экуьнин ярар ядалди инсанар патал саламат я» («Тафсируль-Байзави», «Лайлату-ль-Къадр» сура).
А йифиз «Лайлату-ль-Къадр» (Кьисметдин йиф) лугьунин себебни гьа и йифиз Аллагьди йисан къене жедай кьван кьисметар паюн я. Мисал яз, низ гьикьван ризкьи гудатIа ва вуж гьикьван вахтунда яшамиш хъжедатIа, яни къведай йисалди дуьньяда вуч жедатIа и йифиз кьадар ийизва. Идан мана вуч лагьайла, Аллагьди Вичин малаикрин гьар садан хиве са везифа твазва. Месела, Жабраил малаикдиз инсанри ийизвай крариз килигна абуруз я рагьмет ва я азаб це лугьузва. Набатат ва ризкьи Микаил малаикдин, марфар ва гарар Исрафил малаикдин, инсанрин ва амай махлукьатрин чанар вахчун Азраил малаикдин хиве твазва. ГьакIни и йифиз чилел гзаф малаикар эвичIзава, абуру ибадат ийизвай Аллагьдин лукIариз салам гузва, абуруз гъилер язава ва экуьнин ярар ядалди абурун гунагьрилай гъил къачун тIалабзава.
«Лайлату-ль-Къадр» сура ракъурунин себеб
Малум тирвал, гьар са аят ва сура ракъурунихъ махсус себеб ава. «Лайлату-ль-Къадр» сура ракъурунин себебни чал Ибн Аббаса агакьарна: «Жабраил малаикди Мугьаммад Пайгъамбардиз ﷺ Шам’ун аль-Гъази лугьудай касдикай ахъайна: Ада кафиррихъ галаз женг тухуз агъзур варз кьван вахт хьанвай. Гьа икI, са юкъуз кафирри адан папаз эгер, ада вичин итим кьейитIа, адаз са кур ацIай къизилар гуда, лагьана. Ада вичивай ам рекьиз жедач лагьана. «ЯтIа, - лагьана кафирри, вуна адан гъилерни кIвачер кутIунна, чна ам рекьида». Йифиз, итим ахварал фейи арада ада кIеви епер къачуна, итимдин гъилерни кIвачер кутIуна. Шам’ун ахварикай кватайла, ада вичин гъилерни кIвачер инихъ-анихъ ялна, са четинвални гьисс тавуна епер кьатIна. Ада папавай хабар кьуна: «Вун яни зун кутIунайди?». Ада эхь, заз ви къуват ахтармишиз кIанзавай, лагьана. Пакадин юкъуз кафирри адав зунжурар вугана ва итим абуралди кутIунна лагьана. И йифизни вилик йифен вакъиа тикрар хъхьана. Идалай кьулухъ Шам’уна лагьана: «Я зи паб, зун Аллагьдин валийрикай сад я, зи чIарчIелай гъейри и дуьньяда авай са шейинивайни зал гъалибвал къачуз жедайди туш». Папаз, чIар акурла, хвеши хьана ва йифиз гьа чIарчIелди ам кутIунна. Итим ахварикай кватна гъилер, кIвачер инихъ-анихъ ялна, амма чIар кьатI хьанач. И кардикай папа гьасятда душманриз хабар гана. Кафирар атана, ам кьуна чпин гьайванар тукIвазвай са дестек квай кIвал хьтин чкадиз гъана. Шам’ун абуру гьа и дестекдал кутIунна, адан япар атIана, вилер акъудна, гъилер ва кIвачер кьатIна. И арада Аллагь-Таалади адаз ильгьам (откровение) авуна: «Лагь, ваз вуч кIандатIа, За абуруз гьа кар ийида». Ада дарамат кафиррал аватдайвал, вич кутIунавай дестек юзурдай къуват гун тIалабна. Аллагьди адаз къуват гана ва ада дестек юзурна дараматдин къав михьиз чукIурна ва вири кафирар, абурухъ галаз адан пабни, адак акатна кьена. Шам’ун лагьайтIа, Аллагь-Таалади кьиникьикай къутармишна ва адаз сагълам беден багъиш хъувуна. Идалай кьулухъ ада мад са агъзур вацран къене, юкъуз сивер хуьз ва йифизни ксун тавуна кпIар ийиз Аллагьдиз ибадат авуна».
И риваятдин ван хьайи асгьабрин вилерилай накъвар атана, абурузни Аллагьди чпиз Шам’уназ хьиз жигьад ва ибадат ийидай мумкинвал гана кIан хьана ва лагьана: «Я Расуляллагь ﷺ! Ваз адаз гьикьван сувабар хьанатIа чизвани?» Расулюллагьди ﷺ вичиз чидач, лагьана. И арада Аллагьди «аль-Къадр» сура гваз Жабраил малаик ракъурна. Ада лагьана: «Аллагь-Таалади лугьузва: «Я Мугьаммад! За ваз ва ви умматдиз Лайлату-ль-Къадр гана, а йифиз авур ибадатдин суваб 1000 вацра авур ибадатдилайни гзаф я!»
Лайлату-ль-Къадр йифен ибадатдин лайихлувал
Муса пайгъамбарди Аллагьдихъ галаз мунажат ийидайла (рахадайла) лагьана: «Я Аллагь ! Заз Вав мукьув жез кIанзава». Аллагь-Таалади лагьана: «Зав мукьув жезвайди Лайлату-ль-Къадрдин йифиз ксун тавуна ибадат авурди я». Мусади лагьана: «Я Аллагь ! Заз Вуна зун Ви регьимдик кутуна кIанзава». Аллагь-Таалади лагьана: «Зи регьимдик Лайлату-ль-Къадрдин йифиз кесибар патал регьим авурбур акатда». Ада лагьана: «Я Аллагь ! Заз СиратI муькъвелай цIайлапан хьиз элячIиз кIанзава». Аллагь-Таалади лагьана: «СиратI муькъвелай цIайлапан хьиз фидайбур Лайлату-ль-Къадрдин йифиз садакьа гайибур я». Ада лагьана: «Я Аллагь ! Заз Женнетда тарарин серинрин кIаник ацукьна, емишар нез кIанзава». Аллагь-Таалади лагьана: «Женнетдин серинар ва емишар Лайлату-ль-Къадрдин йифиз гзаф «Субгьана-л-Лагь» кIелайбуруз жеда». Ада лагьана: «Я Аллагь ! Заз Жегьеннемдин цIукай къутармиш жез кIанзава». Аллагь-Таалади лагьана: «Адакай къутармиш жедайди Лайлату-ль-Къадрдин йифиз экуьндалди «Астагъфиру-ллагь» кIелиз туба авурбур я». Ада лагьана: «Я Аллагь ! Заз Вун залай рази хьана кIанзава». Аллагь-Таалади лагьана: «Зун Лайлату-ль-Къадрдин йифиз кьве ракат суннат капI авурбурулай рази жеда».
Пайгъамбардин ﷺ гьадисда лагьанва: «Лайлату-ль-Къадрдин йифиз кьве ракат суннат капI авуна, адан гьар са ракатда «аль-Фатигьа» ва ирид сеферда «аль-Ихлас» (Къулгьу) кIелна салам гайидалай кьулухъ «Астагъфиру-л-лагьа ва атубу иляйгь» пудкъанни цIуд сеферда кIелай касдин ва адан диде-бубадин гунагьрилай Аллагьди гъил къачуда ва адаз Женнетда тарар цаз ва кIвалер эцигиз малаикар ракъурда, абур такунмаз ам и дуьньядай фидач».
Расулюллагьди ﷺ лагьана: «Лайлату-ль-Къадрдин йифиз цаварин ракIарар ахъа жезва. Ни и йифиз капI авуртIа, ада кпIунал кIелай гьар са такбирдай (Аллагьу акбар) адаз Женнетда са тар цазва, эгер балкIандал алай кас а тарцин сериндикай виш йисан къене фейитIани ам куьтягь жедач ва гьар са ракатдикай Женнетда якъутди-кайни гевгьердикай кIвал эцигда, кIелай Къуръандин гьар са аятдикай таж туькIуьрда, гьар сеферда ацукьайла (яни сужда авурдалай кьулухъ) Женнетда ам са дережадин виниз хкажда».
Лайлату-ль-къадр Рамазадндин гьи йиф я?
Лайлату-ль-Къадр гьалтзавай йифен гьакъиндай алимрин гаф сад туш. «Итгьаф» ктабда ихьтин фикирар гъизва: «Лайлату-ль-Къадр йисан гьи йифел хьайитIани гьалтда ва я йисан къене дегиш жеда; Рамазандин гьи йифел хьайитIани гьалтда; адан сад лагьай йифел гьалтда; юкьван цIуд йикъал гьалтда; эхиримжи цIуд йикъал гьалтда; эхирмижи цIуд йикъакай тек йикъарал; гьа цIуд йикъакай жуьт йикъарал; 17, 19, 21, 23, 24, 25 - йикъарал гьалтун мумкин я; 23 ва 27-йикъарал; 29-лагьай ва я эхирмижи йифиз».
ЧIехи пай алимри лугьузвайвал, Лайлату-ль-Къадрдин йиф гьа Рамазандин вацран кьиляй-кьилиз жеда. Абурукай гзафбуру ам Рамазандин эхирмижи цIуд йифекай садал гьалтзава лугьузва. Абурун фикирдай, ам вацран юкьвалай алатайла авай тек йиферал гьалтзава - 23, 25, 27, 29 - лагьай йифер. Имам Шафиидин фикирни гьа инал акъваз жезва. Эгер а йиферикай сад жуьмядин вилик гьалтайтIа, ам пак йиф жезва лугьуз кхьизва.
Адалай гъейри, алимри лугьузвайвал, Рамазандин вацран гьа сад лагьай йифиз килигна Лайлату-ль-Къадрдин йиф чириз жеда. Месела, эгер Рамазандин сад лагьай югъ гьяд ва я арбе йикъарал гьалтайтIа, пак йиф кIуьд лагьай йиф жезва, эгер ислеяндал гьалтайтIа - 21-йиф, эгер саласа ва я жуьмядин йикъарал гьалтайтIа - 25-йиф, хемис йикъал гьалтайтIа - 25 йиф, киш йикъал гьалтайтIа - 23-йиф жезва.
Муьгьиддин Ибн аль-Арабиди маса жуьре лугьузва. Эгер вацран сифте кьил жуьмя йикъал гьалтайтIа, 29-йиф пак йиф жезва, эгер киш йикъал гьалтайтIа - 21-йиф жезва, гьяд йикъал гьалтайтIа - 27-йиф, ислеяндал - 29-йиф, саласадал - 25- лагьай йиф, арбедал гьалтайтIа - 27-лагьай йиф, хемисдал -23-лагьай йиф. Эгер ам жуьмя йифел гьалтайтIа, а йиф пак йиф жезва.
«Ан-Насаигьу аддиният» ктабда шейх Ислам Алави аль-Гьаддада кхьизва: «Мусурманди Рамазандин вацран вири йифериз хъсан крар авуна кIанда ва Лайлату-ль-Къадрдин йиф гуьруьшмишиз гьазур яз кIанда. Ам дуьньядин крарал ягъалмиш хьана кIандач».
«Заважирдал» бинеламиш хьана «Шаргьу-ль-Мафрузда» кхьенва: «Аллагь-Таалади кпIарикай сад, жуьмядин йикъан дуьадин жаваб гузвай вахт, Аллагьдин пак тIвар, Лайлату-ль-Къадр сир яз авунва, мусурманри абур рикIин сидкьидай чириз чалишмиш хьун патал» (218 чин).
Лайлату-ль-Къадрдин йиф секин, я чими, я мекьи туширди, экуь, варз алай йиф жеда. Гьа юкъуз рагъни ахьтин экуь нурар галачиз экъечIда. Гьа йифиз Къуръанар кIелна, зикрияр авуна, кпIар авуна кIанда, йифен ва экуьнин кпIар мискIинда жемятдихъ галаз авуртIа, хъсан я, Пайгъамбардиз ﷺ салаватар гъида, тIарикъатдин вирдар тамамарда, тасбигь кпIар ийида ва дуьаяр кIелда. Гьа йифиз Пайгъамбарди ﷺ агъадихъ галай дуьа кIелун меслят къалурна: «Аллагьумма иннака гIафуввун тухIиббу-ль-гIафва фагIфу гIанни». Таржума: «Я зи Аллагь! Вун гъил къачудайди я. Ваз гъил къачуз кIанда, залай гъил къачу». ГьакIни гзаф кьадарра «Ла илагьа илла ллагьу вагьдагьу ла шарикалагьу…» кIелун меслят къалурнава.
И йифиз кьуд ракатдин суннат-капI авур касдиз чан гуз регьят жеда, ам сурун азабрикай азад жеда.
И кпIуна «аль-Фатигьа» сурадилай гуьгъуьниз гьар са ракатда «Алгьакумму…» ва пуд сеферда «аль-Ихлас» кIелда».
Лайлату-ль-Къадр акур касди а кар масабурукай чуьнуьхна кIанда.
Къуй Аллагьди гьар са мусурмандиз Лайлату-ль-Къадрдин йифиз ибадат ийидай мумкинвал гурай!
Гьасан Амаханов
